تعریف شوره آجر دیوار و نمای ساختمان

انحلال نمک‌های حل شونده داخل آجر یا سایر مصالح ساختمانی توسط آب و رسوب آن‌ها بر روی سطح نمای ساختمان در اثر تبخیر آب را شوره می‌نامند. شوره ممکن است هم‌ زمان با ساخت ساختمان يا مدتی پس از اتمام ساخت بر روی نمای ساختمان ظاهر شود.

شوره اولیه نمای ساختمان

در هنگام ساخت ساختمان و اجرای نمای آن از موادی مانند ملات ها ، بتن و آب استفاده می‌شود و این آب هنگام خشک شدن و خارج شدن از سطح دیوار و نمای ساختمان ممکن است مقداری شوره بر روی سطح ایجاد نماید. به این نوع شوره‌ ها که اصولاً در چند روز اول ایجاد می‌شوند شوره اولیه گفته می‌شود.

شوره ثانویه نمای ساختمان

شوره ثانویه شامل شوره‌ هایی است که در اثر ورود آب به نما ها و سطوح ساختمانی و انحلال نمک‌های حل شونده و انتقال آن‌ها به سطح مصالح می‌باشند.

انواع شوره‌ های نمای ساختمان از نظر ماهیت شیمیایی

شوره‌ ها انواع مختلفی دارند. رایج‌ترین نوع شوره‌ها شامل موارد زیر هستند.

1- شوره‌ های سولفاتی

2- شوره‌ های کربناتی

3- شوره‌ های کلروری

4- شوره‌ های نيتراتی

1- شوره‌ سولفاتی

پس از هر بارندگی، آب باران کم‌وبیش در سطح دیوار نفوذ می‌کند، به‌ویژه در دیوارهایی که بیشتر در معرض باران قرار دارند. اگر در آجر نمک‌های سولفاتی وجود داشته باشند و یا اگر دیوار با ملات گچ ساخته‌شده باشد، یا با ملات گچ بندکشی شده باشد، یا برای ساختن ملات، آب و ملات سولفات دار استفاده‌شده باشد. آبی که در دیوار نفوذ کرده نمک‌های سولفاتی را در خود حل کرده و به سطح دیوار می‌آورد. پس از بخار شدن آب، سولفات حل‌شده در آن، به شکل شوره یا سفیدک بر روی نمای دیوار به‌ جا می‌ماند. این کار تا وقتی ادامه می‌یابد که تمام نمک‌های سولفاتی داخل مصالح به شکل سفیدک روی دیوار ظاهر شود.

در تولید آجر های رسی اگر آهن در خاک به‌صورت سولفید (پریت) باشد به هنگام پخت در کوره به اکسید آهن و SO3 تجزیه می‌شود که سولفور تولیدشده با عناصری همچون اکسید پتاسیم، اکسید کلسیم، اکسید منیزیم و سدیم ترکیب‌شده و سولفات این عناصر را می‌دهد و می‌تواند عامل ایجاد شوره سولفاتی گردد.

2- شوره کربناتی

شوره کربناتی اغلب بر روی سطوح سیمانی مانند پلاستر‌ها و ملات ها ایجاد می‌شود. همچنین اگر اجرای آجر با دوغاب ملات آهکی و سیمانی باشد هنگامی‌که آجر این دوغاب و یا آب ملات را جذب می‌کند کلسیم هیدروکسید از ملات به آجر منتقل می‌شود. اگر باران در دیوار نفوذ کند، آب باران کلسیم هیدروکسید را در خود حل کرده و به سطح دیوار یا نمای ساختمان منتقل می‌سازد. پس از جذب دی‌اکسید کربن توسط کلسیم هیدروکسید و تبخیر آب به شکل شوره یا سفیدک بر روی دیوار باقی می‌ماند.

3- شوره کلروری

چنانچه برای تمیز کردن شوره کربناتی نمای دیوار از جوهر نمک استفاده شود در این صورت جوهر نمک با کلسیم کربنات سطح دیوار ترکیب‌شده و کلرید کلسیم ایجاد می‌کند که باید آن را با آب شست.

اگر جوهر نمک غلیظ باشد یا خوب پاشیده نشود، یا پیش از پاشیدن آن، نمای دیوار آب‌پاشی و خیس نشده باشد، جوهر نمک لای درزها و بندهای دیوار می‌ماند، آجر آن را می‌مکد و با کلسیم هیدروکسید ملات، کلرید کلسیم را می‌سازد. پس از خشک شدن دیوار، کلرید کلسیم به شکل سفیدک روی دیوار باقی می‌ماند.

همچنین اگر در ساختن دیوار، سنگ یا آجر حاوی نمک‌های کلر مصرف شود یا آب حاوی نمک های کلر در دیوار نفوذ کند، روی آن سفیدک کلروری می‌زند. کلرید کلسیم نم کش است هرگاه آب باران آن را از روی دیوار نشوید، در هوای نمناک نم می‌کشد و روی دیوار لکه‌های نم پیدا می‌شود. پس از خشک شدن دیوار، کلرید کلسیم بلوری‌شده به شکل سفیدک روی دیوار می‌ماند.

4- شوره نیتراتی

هرگاه آجر و یا سایر مصالح ساختمانی مانند ملات پیش از مصرف به جسم‌های نیترات دار مانند پهن یا رستنی‌ های پوسیده آلوده‌ شده باشد، در هوای نمناک نیترات داخل آن‌ ها آب می‌مکد و روی دیوار لکه‌های نم پیدا می‌شود که پس از خشک شدن، به شکل لکه‌های سفیدک نیتراتی به‌جا می‌ماند.

مکانیسم ایجاد شوره در نمای ساختمان

براي ايجاد شوره بر روی سطح نما ساختمان سه شرط زير بايد فراهم شود. درصورتی‌که هر کدام‌ یک از عوامل زیر حذف شود امکان ایجاد شوره نیز مهیا نخواهد بود.

1- وجود نمک‌های حل شونده در مصالح (نما)

2- وجود رطوبت کافی که نمک‌ها را به محلول‌های نمکی تبديل کند.

3- وجود مسيری برای حرکت محلول‌های نمکی به سمت سطح مصالح و تبخير آب و رسوب نمک‌ها بر روی سطح مصالح (نما)

عوامل ایجاد شوره آجر در نمای ساختمان

رایج‌ترین عامل در ایجاد شوره بر روی نما ها و سطوح آجری سولفاتهای سدیم، پتاسیم و منیزیم و کلسیم می‌باشند؛ زیرا این ترکیبات اغلب در خاک رس که منبع تولید آجر هست وجود دارند و یا در حین تولید آجر در کوره تولید می‌شوند. این نمک‌ها می‌توانند به‌راحتی توسط آب باران حل‌شده و با انتقال بر روی سطح آجر توسط آب ایجاد سفیدک و شوره کنند. این نوع شوره‌ ها اغلب دارای انحلال‌پذیری بالا در آب بوده و چسبندگی آن‌ها به سطح ضعیف هست.

نوع دیگر شوره رایج در نما ها و سطوح آجری شوره کربناتی هست که اغلب از ملات به آجر منتقل می‌شود.

وقتی‌که شوره بر روی دیوار ظاهر می‌شود اغلب به‌اشتباه عامل آن را، تنها آجر می‌شناسند. درحالی‌که نمک‌های موجود در ملات، شن و آب مورداستفاده نیز ممکن است باعث ایجاد شوره شوند.

نقش ملات در تشکیل شوره آجر در نمای ساختمان

اولین و آشکارترین منبع که باعث آلوده شدن آجر به شوره می‌شود ملات است. ملات حداقل از چهار طرف و گاهی از 5 طرف با آجر در تماس است. ملات در حالت مرطوب با آجر به‌کاربرده می‌شود که در این حالت رطوبت فراوانی را برای انتقال نمک‌های محلول از ملات به آجر فراهم می‌کند. اگر میزان نمک‌های محلول ملات، قابل‌توجه باشد به‌تناسب مقدار رطوبت انتقال‌یافته، نمک‌های محلول ملات به سمت آجر حمل خواهند شد.

یادآوری:

همان‌طور که قبلا گفته شد هیدروکسید کلسیم به‌عنوان ماده جانبی گیرایش در تمام ملات های سیمانی و بتن یافت می‌شود. این ماده پس از انحلال توسط باران و انتقال به سطح آجر با دی‌اکسید کربن موجود در هوا واکنش داده و کربنات کلسیم را تشکیل می‌دهد که می‌تواند به‌صورت سفیدک بر روی سطح آجر ظاهر شود.

دمای پخت آجر نمای ساختمان :

دمای پخت آجر می‌تواند در بروز یا عدم بروز شوره مؤثر باشد. هنگامی‌که حرارت پخت آجر در کوره از 1000 درجه بالاتر می‌رود اغلب نمک‌های سولفاتی مانند سولفاتهای سدیم، پتاسیم و منیزیم موجود در آجر آزاد می‌شوند درحالی‌که سولفات کلسیم به حرارت حداقل 1200 درجه برای آزاد شدن نیاز دارد؛ بنابراین افزایش دما تا 1200 درجه می‌تواند نقش مؤثری در کاهش شوره داشته باشد؛ بنابراین از بین نمک‌های سولفاتی موجود در خاک، تنها سولفات کلسیم در آجر باقی خواهد ماند که انحلال‌پذیری پایین‌تری هم نسبت به بقیه نمک‌های سولفاتی دارد.

اجرای نادرست بندکشی هنگام اجرای آجر نمای ساختمان :

درصورتی‌که بندکشی به‌درستی انجام نشود لکه‌های شوره یا به عبارتی ملات بندکشی تمامی سطح نما را آلوده می‌کند و این ملات عامل تشدید شوره خواهد بود.

شوره کربناتی ایجاد شده بر روی بندکشی های دیوار آجری

وضعیت آب‌ و هوا در زمان اجرای آجر نمای ساختمان :

در زمستان به دلیل سردی هوا و افزایش میزان رطوبت، شوره تشدید می‌شود. وقتی دیوار آجری تازه‌ساز در معرض رطوبت قرار گیرد، رطوبت عناصر محلول را به سطح خواهد آورد. هیدروکسید کلسیم که اغلب در سیمان و ملات وجود دارد وقتی دما کاهش می‌یابد بیشتر حل می‌شود و بیشترین حلالیت آن در دمای 4 درجه سانتی‌گراد می‌باشد. بنابراین باعث تشدید شوره کربناتی می‌شود.

عوامل مؤثر در ایجاد شوره بر روی نما ها و سطوح سیمانی

از سیمان‌سفید به دلیل رنگ‌پذیری و امکان ایجاد طرح‌ها و رنگ‌های زیبا بر روی آن اغلب در ساخت نما استفاده می‌شود؛ از سیمان معمولی اغلب به‌عنوان پلاستر بر روی سطح دیوارها استفاده می‌شود.

همان‌طور که قبلاً نیز بیان گردید مهم‌ترین نمک حل شونده داخل ملات های سیمانی و بتن کلسیم هیدروکسید می‌باشد که پس از انحلال و انتقال بر روی سطح با دی‌اکسید کربن جو واکنش می‌دهد و کلسیم کربنات تولید می‌کند. البته بسته به کیفیت و نوع آب مصرفی، ماسه و همچنین مواد نمکی که ممکن است به‌عنوان زود گیر ملات و بتن استفاده شوند امکان تولید شوره‌های کلروری و سولفاتی و حتی نیتراتی نیز بر روی سطوح سیمانی امکان‌پذیر می‌باشد.

ایجاد شوره کربناتی بر روی سطوح سیمان‌سفید تا زمانی که سیمان‌سفید ساده  (غیر رنگی) باشد کمتر به چشم می‌آید اما ایجاد شوره بر روی سطوح رنگی و طرح دار می‌تواند نقش مؤثری در کاهش زیبایی سطح ایجاد کند.

روش‌های حذف شوره در صورت پديدار شدن آن بر روی نمای ساختمان

اولين گام برای از بين بردن شوره شناسايی نمک عامل ایجاد شوره است. اگر نمک محلول در آب عامل ايجاد شوره باشد بهترين روش حذف آن استفاده از روش‌های فیزیکی است.

به‌طورکلی دو روش اصلی برای حذف شوره وجود دارد.

1- روش‌های فیزیکی حذف شوره آجر

روش‌های فیزیکی حذف شوره شامل استفاده از برس، سند بلاست و روش‌های دیگر می‌باشد. انتخاب هر یک از این روش‌ها به عواملی مانند جنس شوره، ابعاد و جنس سطح، ارتفاع و دسترسی سطح و موقعیت مکانی و … بستگی خواهد داشت.

2- روش‌های شیمیایی حذف شوره آجر

استفاده از مواد شيميايی نيز در حذف شوره مؤثر است. بعد از استفاده از محلول‌های شيمیايی بر طرف‌ کننده شوره، ديوار بايد کاملاً با آب تميز شسته شود.

اغلب از محلول‌های رقیق‌شده اسیدهایی مانند اسیدکلریدریک، اسید استیک (سرکه) و اسید فسفریک برای انحلال و حذف بعضی از شوره‌ ها استفاده می‌شود.

يکی از محلول‌های رایج که برای حذف شوره به کار می‌رود محلول اسیدکلریدریک و آب است اين محلول در نسبت 1 به 12 به کار می‌رود. شناسايی نوع نمک ایجادکننده شوره در برطرف کردن آن بسيار حائز اهميت است لذا درصورتی‌که نمک ایجادکننده شوره بتواند با اسیدکلریدریک واکنش دهد  (مانند نمک‌ های کربناتی) و موجب ايجاد شوره‌ های ديگری بر روی نما شود، استفاده از محلول‌های ديگر مانند محلول اسيد فسفريک رقیق‌شده با آب می‌تواند مفيد باشد.

تميز کردن شوره از ديوار درمان شوره نيست. اين کار تنها علائم شوره را از روی ديوار حذف می‌کند و امکان پديدار شدن مجدد آن بر روی ديوار وجود دارد مگر اينکه يکی از سه شرط ایجادکننده شوره برطرف شود. ظهور شوره بر روی يک ديوار نشان‌دهنده وجود نمک‌های محلول در ديوار و امکان انتقال محلول‌های نمکی از ديوار به سطح می‌باشد.  بنابراین بايد از نفوذ آب به ديوار و تبديل نمک‌های جامد به محلول‌های نمکی ایجادکننده شوره جلوگيری کرد. به همین دلیل بايد بعد از اتمام عمل سند بلاست و يا شستشوی ديوار با محلول‌های شيمیايی، ديوار و یا نما را با استفاده از مواد آب‌بند یا آب‌گریز کننده، پوشش داد.

راه‌های کنترل ایجاد شوره در نمای ساختمان

روش‌های کنترل شوره می‌تواند شامل راهکارهایی که مربوط به ساخت و یا انتخاب مصالح باشد؛ و یا استفاده از راهکارهایی بعد از اتمام کار و اجرا بر روی نما ‌باشند.

راهکارهایی که مربوط به ساخت و یا انتخاب مصالح می باشند

1- کاهش سولفات‌های قليايی تشکیل‌دهنده آجر  (شامل کنترل کیفیت خاک مصرفی و یا پخت آجر در دمای بالاتر)

2- استفاده از مصالحی که در آن‌ها امکان ایجاد شوره کمتر هست (به‌عنوان‌مثال استفاده از آجر ماسه سیلیسی به‌جای آجر رسی)

3- استفاده از آجرهایی که درصد جذب آب آن‌ها بین 10 تا 15 درصد باشد.

4- استفاده از آب شرب با سختی پایین و شن و ماسه شسته شده و به حداقل رساندن آب موردنیاز هنگام ساخت ملات و سيمان

راهکارهایی که می‌توان بر روی نما اجرا کرد

جلوگيری از نفوذ آب به داخل ديوار و نمای ساختمان

الف- استفاده از پوشش ویا مواد آببند و آبگریز کننده بر روی نمای ساختمان برای جلوگیری از نفوذ آب داخل نمای ساختمان

ب- عایق‌بندی قسمت پايينی ديوار که با زمين مرتبط است

یکی از موادی که می‌توانند به‌عنوان نفوذناپذیر کننده نمای ساختمان استفاده شوند پرایمر های سیلیکاتی نفوذگر می‌باشند. این پرایمر ها به دلیل داشتن چند ویژگی زیر می‌توانند به‌عنوان آببندکننده دیوارها و نما های ساختمان به کار روند.

1- بی‌رنگ بودن و عدم‌تغییر رنگ و ظاهر نمای ساختمان

2- قدرت نفوذ بالا به داخل سطح انواع مصالح ساختمانی

3- توانایی حذف برخی از نمک‌های عامل ایجاد شوره مانند کلسیم هیدروکسید در مصالح

4- پر کردن منافذ و کاپیلارهای داخل مصالح ساختمان و جلوگیری از نفوذ آب به داخل مصالح

5- عدم ایجاد آبگریزی بر روی سطح مصالح (این پارامتر برای مواردی که قرار باشد یک پوشش دیگر بر روی سطح اجرا شود می‌تواند بسیار مفید باشد)

6- معدنی بودن این پرایمر ها و دوام و عمر بالا

7- مقاوم بودن در برابر فشار منفی آب